Recensie: Vrij – wij? – Tom Lanoye

Vandaag eindigt de Poëzieweek 2019, maar niet zonder dat we het Poëzieweekgeschenk Vrij – Wij? hebben besproken. Dit jaar is het thema vrijheid en schreef de Vlaamse Tom Lanoye gedichten die daarmee te maken hebben. De moeite waard om te lezen? Dat vertel ik je vandaag.

Een breed thema vangen in gedichten

Ik wil het eerst even over het thema hebben. Het mooist van Wij – vrij? (en eigenlijk van de hele Poëzieweek), vind ik namelijk dat je zelf stilstaat en nadenkt over vrijheid. Wat betekent het voor jou? Het kunnen kleine dingen zijn – de mogelijkheid om je rijbewijs te halen, vrije tijd hebben waarin je zelf bepaalt wat je doet – maar ook grotere dingen zoals de vrijheid van meningsuiting of de vrijheid van religie. Lanoye laat dat in zijn gedicht Zonder handen, zonder tanden goed zien, zoals je hieronder kunt lezen. Hij zoomt in op kleine vormen van vrijheid en zoomt vervolgens weer uit.

Geen woord zo vrij als vrij
Het weert wat men verbiedt
Smetvrij, vetvrij. Kogelvrij
Maar wat is dan ‘gastvrij’?
(Ontdaan van vreemdelingenwaan?)
En vogelvrij: een doel, een straf?
Of een verzuchting op een graf?
Hier ligt hij: Eindelijk vrij.’

Vrijheid in combinatie met poëzie

Inzoomen op kleine vormen van vrijheid, gebeurt in de gedichten van Lanoye dus zeker. Maar het is ook belangrijk om stil te staan bij het feit dat we in Nederland mogen schrijven wat we willen. Dat er persvrijheid is, dat schrijvers, journalisten en dichters alles mogen bekritiseren. Dit zegt de Poëzieweek daar zelf over: Poëzie is bij uitstek het genre om al deze vormen van vrijheid te bezingen. In een gedicht is alles mogelijk. Een dichter kan in zijn gedachten en gedichten zijn wie hij wil zijn en zijn verbeelding laten spreken. Hij kan voor altijd op vakantie gaan of de minnaar zijn van zijn/haar muze. De woorden van de dichter krijgen een andere betekenis, vervormen zich tot beelden, komen tezamen met elkaar en vervliegen weer of nestelen zich als een compositie in de lezer, tot jaren later. In een gedicht zijn alle gedachten vrij. Oorlogen worden beëindigd, dictaturen omvergeworpen. Niemand meer honger, iedereen een thuis. De liefde heeft haar lied, de dichter staat op de barricaden of verwoordt een serenade, de pen als wapen voor de vrijheid, het papier maagdelijk wit.

Is het geschenk de moeite waard?

Wat mij betreft is Vrij – Wij? de moeite waard. Het geschenk begint in ieder geval erg sterk, namelijk met het gedicht Zonder handen, zonder tanden, waarvan je een deel hierboven kon lezen. Daarna worden de gedichten wat langer, maar het blijft speels. Lanoye speelt met taal, haalt de actualiteit erbij en mixt dit alles tot een geheel dat met vrijheid heeft te maken.

‘Lanoye speelt met taal, haalt de actualiteit erbij en mixt dit alles tot een geheel dat met vrijheid heeft te maken’

Zo is er een gedicht over seksuele intimidatie genaamd tooglied in tijden van #me2, wat natuurlijk refereert naar de #MeToo-beweging. Het is een gedicht, maar ook een dialoog tussen twee mensen dat theatraal aandoet. Wat ik grappig vond hier, is hoe er wordt gecommuniceerd. De man praat alsof hij uit een gedicht uit de Oudheid komt stappen – ‘Hoe kan het, zoetste onder alle weelderige schepsels, dat u nog steeds geen liefdesgod tot knecht hebt?’ – en denkt dat hij daarmee de vrouw kan veroveren. De vrouw praat juist modern en heeft tótaal geen interesse – ‘Ik heb een vent, ik dank u stijf, dus blijf nu met uw tengels van mijn lijf’. Erg leuk gedaan.

Ondanks dat ik niet alle gedichten volledig begreep en het niet per se mijn favoriete stijl van gedichten schrijven was, vond ik het een fijn bundeltje. Vijftien pagina’s en dan toch zo het onderwerp vrijheid neer weten te zetten is behoorlijk knap. Mijn persoonlijke beoordeling is daarom drie sterren, puur omdat ik zelf van een iets andere stijl hou qua poëzie. Maar: Vrij – wij? is zeker wel de moeite waard. Als je ‘m vandaag nog kunt bemachtigen, zeker lezen.