Recensie: De avond is ongemak – Marieke Lucas Rijneveld

De Avond Is Ongemak kwam overal voorbij. Van VPRO Boeken tot De Wereld Draait Door, waar het zelfs het boek van de maand werd. Door de interviews met Marieke op televisie en in tijdschriften en kranten werd ik heel erg nieuwsgierig naar haar boek. Ik waagde me dus aan dit literaire boek, inclusief behoorlijk hoge verwachtingen. Dit vond ik ervan.

Hier gaat De Avond Is Ongemak over

‘De avond is ongemak’ van Marieke Lucas Rijneveld is het schrijnende verhaal van een gereformeerd boerengezin dat wordt getroffen door de dood van een kind. Door de ogen van Jas, die zich ophoudt in het niemandsland tussen kindertijd en volwassenheid, zien we hoe de familieleden elk op hun eigen manier omgaan met het verlies. Vader en moeder zijn volledig verlamd door verdriet en zien niet hoe Jas en haar zusje Hanna en haar broer Obbe ondertussen langzaam ontsporen. Het is een verbluffend romandebuut dat is doortrokken van seksualiteit, geloof en de smerigheid van het bestaan.

Ontspoorde kinderen en zwijgende ouders

Vergankelijkheid, verdriet, geloof en rouwverwerking staan centraal in dit boek. Het boek begint met Matthies, die gaat schaatsen aan ‘de overkant.’ Jas wil daar ook graag heen maar is daar nog te jong voor, dus dat mag nog niet van hun ouders. Matthies gaat wel het ijs op, hij is immers ouder. Maar hij komt uiteindelijk nooit meer thuis. Een enorme klap voor het hele gezin. In dit boek lees je vanuit het perspectief van Jas, een van de zusjes van Matthies. Zij verwacht in het begin dat hij wel weer thuiskomt, maar hij komt niet.

‘Vergankelijkheid, verdriet, geloof en rouwverwerking staan centraal in dit boek’

Vanuit daar begint het verhaal pas echt. Het hele gezin kan niet geloven dat Matthies is overleden en iedereen gaat daar in de loop van het boek anders mee om. De vader stort zich op zijn werk op de boerderij, de moeder gaat minder eten en Jas en haar zusje Hanna en broer Obbe ontsporen een beetje. Zij, de overgebleven drie kinderen, weten niet zo goed wat ze met de situatie aanmoeten en hun ouders zeggen maar weinig.

Vooral Jas heeft het er enorm moeilijk mee. Zij doet haar jas niet meer uit om zichzelf zo tegen kwaad en ziekte te beschermen. Als lezer is het enorm aandoenlijk om te lezen. Je merkt dat ze veel verdriet heeft en haar broer ontzettend mist, ook al huilt ze vrijwel niet in het verhaal. Wat ik wel bijzonder vond is haar gedachtegang. Die vond ik kinderlijk en volwassen tegelijkertijd. Kinderlijk omdat ze soms dingen die ze leert op school koppelt aan dingen die er thuis gebeuren. Zo denkt ze dat er Joden in de kelder zijn ondergedoken, omdat haar moeder er tassen vol boodschappen naartoe brengt. Volwassen omdat sommige gedachten wel heel erg wijs klinken.

De schrijfstijl van Marieke Lucas

Het mooiste aan het boek is ongetwijfeld de schrijfstijl van Marieke Lucas. In heel gedetailleerde zinnen vol metaforen beschrijft ze de gedachtewereld van Jas. Ze schrijft erg rauw, realistisch en zonder schaamte. De vergelijking met Jan Wolkers is al eerder gevallen, ook omdat Wolkers de inspiratie was van de schrijfster, en daar ben ik het zeker mee eens. Sommige scenes zijn erg Wolkers; er is veel seksualiteit maar ook veel geloof in God.

‘Ze schrijft erg rauw, realistisch en zonder schaamte’

Ik vond het boek door deze schrijfstijl erg prettig om te lezen. Het is geen boek dat je vlug uitleest, maar waar je de tijd voor moet nemen. Het duurde dus ook even voor ik het had uitgelezen, omdat de overvloed aan metaforen soms wat veel was en omdat ik over bepaalde hoofdstukken even na wilde denken. Eerlijk gezegd vond ik die vele metaforen wel bij het boek passen, maar het had iets minder gemogen. Verder ben ik vrijwel positief, al zijn sommige scenes best ongemakkelijk om te lezen (het woord ‘ongemak’ zit niet voor niets in de titel). Het feit dat de schrijfster je zo goed meeneemt in de gedachtewereld van Jas en dit verhaal ook voor een deel overeenkomt met een persoonlijke gebeurtenis van de schrijfster zelf, maakt dit boek voor mij zeker de moeite waard.

Mijn eindoordeel over het boek

Ik geef De Avond Is Ongemak van Marieke Lucas Rijneveld 4 sterren. Ik vond het een goed boek omdat het een eigen stijl heeft, ontzettend rauw is en over thema’s als kwetsbaarheid en vergankelijkheid gaat. Je zult er ongetwijfeld iets in herkennen, over hoe je zelf met de dood omgaat bijvoorbeeld. Als laatste, een van mijn favoriete citaten uit het boek om deze recensie mee af te sluiten:

‘We lezen veel, we houden van helden en nemen ze mee in onze hoofden, schrijven daar hun verhaal verder, maar nu met de hoofdrol voor onszelf’