Wat wij vonden van Oostwaarts van Jolanda Ivonne Clément

Een of twee keer per maand lezen Istvan (49) en Paula (26) allebei hetzelfde boek. Van Nederlandse literatuur tot dystopische boeken – alles komt voorbij. In deze editie van De Boomer & De Millennial: Oostwaarts van Jolanda Ivonne Clément.


Oostwaarts: een verhaal over het leven na de Tweede Wereldoorlog

Paula: ‘In Oostwaarts vallen we direct in een andere tijd. Het is 1952, vlak na de Tweede Wereldoorlog en de elfjarige Heindert woont met zijn moeder in een klein dorp. Op een dag pakken ze hun spullen en vertrekken ze op de fiets. Dat plotselinge veranderen van leven gebeurt wel vaker. Al snel kom je achter waarom dat zo is: zijn moeder had in de oorlog een relatie met een Wehrmachtsoldaat, een Duitser, en wordt nog steeds met de nek aangekeken.’

Istvan: ‘Het Nederland dat Jolanda in Oostwaarts beschrijft is niet heel fraai. Er hangt een grauwe en deprimerende sluier over Nederland. De oorlog is weliswaar voorbij, maar er is weinig van de aanvankelijke euforie na de bevrijding overgebleven. Het Nederland van 1952 is een land met veel armoede en er is nog veel kapot. Bovendien moet er nog veel worden verwerkt, want de oorlog heeft veel psychologische sporen nagelaten. De overwinningsroes waar de meeste mensen zich na vijf jaar bezetting in wentelden had ook een behoorlijk duistere kant. Er was geen Duitse vijand meer om te verslaan en dus werden de frustraties onder andere botgevierd op vrouwen die een relatie met Duitsers hebben gehad. Het wordt al snel duidelijk aan het begin van het boek dat de moeder van Heindert het slachtoffer is geworden van deze hetze en dat haar hoofd publiekelijk is kaalgeschoren.’

Heindert, zijn moeder en hun reis door naoorlogs Nederland

Paula: ‘Opvallend aan dit boek is ten eerste dat het vertelt wordt vanuit het perspectief van een elfjarige jongen. Niet alleen zijn moeder heeft last van haar verkeerde relatie in de oorlog, ook Heindert krijgt het flink te verduren in de klas. Woorden als ‘mof’ vliegen hem om de oren. Niet enkel door klasgenoten, ook door leraren. De toon is in de eerste pagina’s daardoor direct gezet.’
Istvan: ‘Die toon is erg interessant. Heindert is vooral gewoon een elfjarige jongen die een normaal kind wil zijn, maar daar de kans niet voor krijgt. Meteen aan het begin van het boek moet hij al afscheid nemen van zijn enige vriend Floris, die het zelf ook niet gemakkelijk heeft met een gewelddadige vader. Terwijl ze onderweg zijn naar een voor Heindert onbekende bestemming krijgt de lezer telkens kleine brokjes informatie zodat steeds duidelijker wordt waarom ze hun dorp hebben verlaten en waarvoor ze op de vlucht zijn. Zo krijgen we via Heindert steeds meer inzicht in de labiele geestestoestand van diens moeder. Heindert heeft er zelfs een naam voor: Het Polygoon-syndroom. De brokjes informatie worden voortdurend afgewisseld door uitgebreide beschrijvingen van het Nederlandse landschap waar ze door heen reizen. Een land waarin veel kapot en nog in opbouw is, maar de natuur lijkt er nauwelijks door te zijn beïnvloed. Ik vind deze scènewisselingen erg aangenaam.’

‘Als lezer weet je niet altijd waar het verhaal naartoe gaat. Daar moet je van houden.’

Paula: ‘Ik ben ook wel te spreken over de sfeerbeschrijvingen van het Nederlandse landschap, dat is inderdaad erg mooi gedaan. In het eerste deel van dit boek kon ik daar helemaal in mee gaan. Samen met de brokjes informatie die je tussendoor krijgt en de onbestemde reis die moeder en zoon met fiets en trein maken, leest het daardoor aardig door. Maar na een tijdje merkte ik dat het wat moeizamer las. Als lezer weet je niet altijd waar het verhaal naartoe gaat. Daar moet je van houden.’

De perspectieven in het verhaal

Paula: ‘Ook opvallend is dat dit debuut van Clément vrij persoonlijk is. De grootmoeder van Clément was namelijk een kind in een NSB-gezin. Net als Heindert werd zij geconfronteerd met de keuzes van haar ouders. Clément heeft in dit boek dus haar familiegeschiedenis als leidraad gebruikt. Hoewel haar grootmoeder altijd heeft gezwegen over haar verleden, verwerkt Clément fictie en geschiedenis naadloos met elkaar in dit boek.’

‘De stukken vanuit Suze vond ik niet altijd even gemakkelijk om te lezen, maar dat zal ook te maken hebben met haar geestesgesteldheid’

Istvan: Over dat naadloze heb ik nog even na zitten denken. Af en toe vindt er een opvallende perspectiefwisseling plaats. Je had het er eerder over dat het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de elfjarige Heindert, maar zo nu en dan wisselt dat perspectief naar Heinderts moeder Suze. Door deze perspectiefwisseling krijgt de lezer wat meer inzicht in haar verleden en in de trauma’s die zij heeft meegemaakt. Deze stukken vond ik niet altijd even gemakkelijk om te lezen, maar dat zal ook te maken hebben met haar geestesgesteldheid. Door dat traumatische verleden leidt ze namelijk aan allerlei wanen.

Ons eindoordeel over Oostwaarts

Istvan: ‘Ik vond het een interessant debuut. Het werpt een aantal lastige vragen op. Waneer is een oorlog echt afgelopen? Is die eigenlijk wel ooit afgelopen zolang mensen een last met zich meedragen? Wie draagt er schuld aan welke daden en in hoeverre draag je die last over aan een volgende generatie? Het zijn vragen die de lezer zelf in zal moeten vullen. Hoewel ik het moeilijk vond om echt een goede grip op Suzes verleden en haar persoonlijkheid te krijgen, voelde ik wel degelijk de pijn en de worsteling van Heindert. Hij wil gewoon een jeugd zoals elk ander kind, terwijl hij zich tegelijkertijd gedwongen voelt de volwassene te zijn in de relatie tot zijn moeder. Ik ga uiteindelijk voor drie sterren.’

Paula: ‘Ik denk dat ik ook voor drie sterren ga. Dit debuut overtuigde me niet helemaal, maar dat komt wellicht ook omdat de thematiek me niet helemaal lag. De personages, vooral Heindert, worden goed neergezet, maar het plot bleef me niet genoeg boeien om door te blijven lezen. Al met al ben ik wel benieuwd naar meer van deze schrijfster, want er zijn veel elementen die me juist aanspreken: de empathische manier waarop ze de personages opvoert, de heerlijke beschrijvingen van de natuur en het reis-element.’