Wat wij vonden van Duizend ogen van Samanta Schweblin

Een of twee keer per maand lezen Istvan (48) en Paula (25) allebei hetzelfde boek. Van Nederlandse literatuur tot dystopische boeken – alles komt voorbij. In deze editie van De Boomer & De Millennial: Duizend ogen van Samanta Schweblin.

Knuffels met een rafelrandje

Paula: ‘Stel je voor: een wereld waarin een groot techbedrijf knuffels op de markt brengt. Geen normale knuffels, nee, knuffels met camera’s als ogen. Doe ze in een luxe ogende witte verpakking en plak er een aardig prijskaartje op en wacht tot ze als warme broodjes over de toonbank gaan, want dat gaan ze. In Duizend ogen volgen we personages die met deze knuffels, kentuki’s, te maken krijgen. Mensen die een kentuki hebben en mensen die een kentuki zijn. Oftewel achter de camera-ogen van de knuffel zitten, zoals Schweblin hier beschrijft: ‘De eerste keer dat de ‘eigenaar’ van een kentuki zijn apparaat oplaadde, moest hij het nodige geduld opbrengen en wachten tot de kentuki verbinding had gemaakt met de centrale servers en was gelinkt aan een andere gebruiker, iemand ergens in de wereld die kentuki wilde ‘zijn’.’
Istvan: ‘Voordat ik aan Duizend ogen begon, had ik Gif gelezen van Samanta Schweblin. Gif is een nogal duistere novelle dat ik nogal moeilijk vond te volgen, maar dat me tijdens het lezen desondanks steeds meer intrigeerde. Ik las het vooral omdat ik een zwak heb voor de hedendaagse Latijns-Amerikaanse literatuur. Vooral het magisch-realistische karakter trekt me er zeer in aan. Maar eigenlijk is Samanta zo eigenzinnig dat je haar helemaal niet in één of andere traditie onder kunt brengen. Duizend ogen laat zich totaal niet vergelijken met Gif, al is ook haar meest recente roman weer erg duister van karakter.’

‘Mijn eerste boek van Schweblin en ik ben meteen lyrisch’

Paula: ‘Ik zet Gif direct op mijn lijstje, maar eerst terug naar Duizend ogen. Mijn eerste boek van Schweblin en ik ben meteen lyrisch, ha. Wat ik sterk vond aan dit boek is de opbouw. We volgen in totaal twaalf personages, als ik het goed heb, maar lang niet alle verhaallijnen lopen door. Integendeel. Door het hele boek heen volgen we zo’n drie of vier verhalen die wél doorlopen, tussendoor lees je af en toe kortere verhalen over de kentuki’s. Soms een paar bladzijden of slechts een hoofdstuk, flarden uit levens van personages die ook met deze knuffels met rafelrandjes te maken krijgen. Het boek opent ook met zo’n kort verhaal waarin drie studenten met een kentuki proberen te communiceren door middel van een ouijabord. Dat lijkt onschuldig, maar binnen no-time laat Schweblin zien hoe gevaarlijk een kentuki kan zijn.

’

Favoriete verhalen uit het boek

Paula: ‘Het korte verhaal over Ishmael, die in een tentenkamp in Sierra Leone werkt, was mijn persoonlijke favoriet. Hoe Schweblin in slechts twee pagina’s zo’n rijk verhaal kan neerzetten is echt ongekend. Zó goed. Een klein tipje van de sluier over dit verhaal: Ishmael wacht tot hij afgelost wordt en is ondertussen verzonken in een andere wereld, die waar zijn kentuki de tijd van zijn leven heeft en tijdens een concert door een joelend publiek in de lucht wordt gegooid. Ik gok dat dit ook een van jouw favorieten is, Istvan, of heb je een ander kort verhaal dat je meer aansprak?’
Istvan: ‘Dit verhaal is inderdaad een mooi voorbeeld van de literaire krachtpatserij van de schrijfster. In weinig woorden zo’n sterk verhaal neerzetten is gewoon razend knap. Wat ik ook erg mooi vond was dat de langere verhaallijnen regelmatig werden afgewisseld door dit soort verhalen die maar een paar bladzijdes duurden. Deze korte verhalen vond ik eerlijk gezegd ook meteen het sterkste aan Duizend ogen. Ze eindigden allen met een cliffhanger of met een bijzonder krachtig beeld, die nog lang op het netvlies blijven staan. Het verhaal kán gewoon niet zo eindigen en tegelijk weet je als lezer dat het daar eindigt. Ik heb tot twee keer toe tegen beter weten in vooruit gebladerd in het boek om te zien hoe het verder zou gaan. Samanta Schweblin durft het aan om de lezer aan zijn eigen fantasie over te laten.’

‘Wat me vooral greep was de beklemming van de verhalen, het voelde allemaal als een boze droom’


Paula: ‘Mijn favoriete lange verhaal is het verhaal over Emilia (een oudere vrouw die achter de ogen van de konijn-kentuki zit) en Eva (die een kentuki heeft). Eva woont in een dorpje in Duitsland en alles lijkt rustig te gaan. Emilia houdt als ‘het konijntje’ een oogje in het zeil, zeker als steeds vaker een vreemde man over de vloer komt bij Eva thuis. Eigenlijk voelt Eva een beetje als haar dochter, iemand op wie ze een beetje moet passen, voor wie ze zich steeds verantwoordelijker gaat voelen. Ik vond dit verhaal zo goed omdat de grenzen tussen mens en semi-anoniem-mens-achter-de-kentuki langzaam vervagen. Je hebt het als lezer bijna niet door totdat het al bijna te laat is.’
Istvan: ‘Elk verhaallijn was boeiend, maar er sprong er niet echt één voor mij uit. Wat me vooral greep was de beklemming van de verhalen, het voelde allemaal als een boze droom. Dat vond ik denk ik het sterkste punt van deze enge roman. Waar ik echter geen grip op kreeg en dat begon ik op een gegeven moment toch als een nadeel te ervaren was de psychologie van de diverse karakters in Duizend ogen. Wat trekt ze nou precies aan in het hebben van zo’n kentuki in huis? Sommige mensen zullen vast exhibitionistisch van aard zijn, maar ik kan me niet voorstellen dat er net zoveel mensen zijn die een kentuki willen hebben als er één willen zijn.’

Paula: ‘Met dat beklemmende gevoel ben ik het eens, maar voor de rest niet zo. Ik vond namelijk dat die psychologie wel degelijk in het verhaal zat. Het wordt niet expliciet benoemd, maar dat vond ik juist fijn. Als lezer mag je dat zelf invullen of merk je tussen de regels door heus wel waarom iemand zo’n kentuki wil – omdat het spannend is, om minder eenzaam te zijn. Ja, mensen geven heel wat privacy op als ze er één kopen, maar dat doen ze in ruil om zich verbonden te voelen. Het is een merkwaardige manier waarop dat in het boek gaat, waardoor het een flinke lading Black Mirror in zich heeft, maar ik kon de karakters wel goed doorgronden juist omdat het bijna écht voelt. Net als in het boek van Emy Koopman voelt het in Duizend ogen alsof het vijf voor twaalf is, alsof als je niet oplet de wereld er zo uit kan zien. Overigens vond ik de mensen die een kentuki zijn ook opmerkelijk. Zij verdwijnen in een andere wereld om die van henzelf even te vergeten. Zoals Schweblin mooi omschrijft: ‘Als anoniem zijn op het net de maximale vrijheid van iedere gebruiker was – en bovendien een toestand waar inmiddels vrijwel onmogelijk naar te streven viel – hoe zou het dan voelen om anoniem te zijn in het leven van een ander?’

De selfies der selfies (en nog even over dat boek met een bite)

Istvan: ‘Ik ben denk ik niet zo voyeuristisch van aard. Maar nu je het er over hebt, dat zal misschien ook de populariteit van tv-programma’s verklaren waarin mensen constant door een camera worden gevolgd. Big Brother, Utopia en dat soort bagger. Ik voelde de behoefte van de diverse personages ook niet zo erg in het boek, ze waren meer van let’s just go with the flow, maar creepy was het wél. Ik weet niet hoe het met jou zat, maar ik had op grond van de kaft met die lieve pandaberen ook een wat liever boek verwacht. Maar daar is Samanta natuurlijk niet van. Die wil een boek met een ‘bite’ schrijven. Het moet scherpgetand zijn en dat was ook inderdaad elk verhaal. Die panda’s gaven ons natuurlijk wel weer een mooi excuus voor een selfie, nietwaar Paula?’

Paula: ‘Uiteraard. We trokken wat pandaknuffels, die zo auditie voor kentuki zouden kunnen doen, uit de kast en voilà: zie hier de selfies. ;-)’

Ons eindoordeel

Paula: Misschien sluimerde het al door de regels in deze recensie heen, maar ik ben erg te spreken over dit boek. Na Duizend ogen wil ik het liefst alles verslinden wat Schweblin geschreven heeft. Als ik dat heb, en dat heb ik niet zo vaak, kan het maar één ding betekenen: ik heb er een nieuw favoriet boek bij. Ik vond Duizend ogen fantastisch goed en pakkend geschreven. Een roman met een flinke dosis Black Mirror, maar wel zo gedoseerd dat het af en toe akelig dichtbij de werkelijkheid komt. Vijf sterren.


Istvan: Nou Paula, dan moeten we maar hopen dat uitgeverij Meridiaan binnenkort ook nog het andere werk van Schweblin laat vertalen. Naast deze roman is er de eerder genoemde en vertaalde novelle, maar er zijn als het goed is ook nog wat onvertaalde verhalenbundels. Maar goed, vijf sterren? Dat is niet mis. Ik ben zelf ook enthousiast, maar ik houd het toch bij vier sterren. Ik vond niet elke verhaallijn even interessant, maar werd wél weer erg aangetrokken door de onmiskenbare literaire kwaliteiten van Samanta.

De vertaling van Duizend ogen is gedaan door Eugenie Schoolderman en Arie van der Wal, het omslagontwerp door Nanja Toebak. Het boek is uitgeven bij Meridiaan en is hier te bestellen via hun webshop..